سنگ کلیه و راه‌های درمان

طبق گفته پزشکان هر ساله حدود ۱۰۰ هزار نفر در کشور ما مبتلا به سنگ کلیه می‌شوند. این امار نسبتا بالاست از این رو آشنایی با علل وقوع و روش‌های پیشگیری و درمان سنگ کلیه ضروری به نظر می‌رسد.

سنگ کلیه چیست؟

به دلایل مختلف بلور‌های جامدی از جنس مواد معدنی و نمک در کلیه ایجاد می‌شوند. به دلیل ساختار خاص این بلورها کریستالی و سخت هستند و لبه‌های تیزی دارند. با حرکت این توده بلوری به سمت مجاری ادراری آنها را مسدود کرده و ایجاد عوارضی همچون هماچوری (وجود خون در ادرار) می‌کنند. شیوع این مشکل در مردان بیشتر از زنان دیده می‌شود ضمنا این بیماری عموما در سنین ۲۰ تا ۵۰ سال بروز می‌کند.

انواع سنگ کلیه

سنگ‌های اگزالات و فسفات کلسیم: سنگ‌های اگزالات معمولا در سنین میانسالی تشکیل می‌شوند. تشکیل این نوع سنگ کلیه عوامل متعددی دارد. از جمله پرکاری تیروئید، افزایش اسید اوریک، افزایش اگزالات در ادرار، اسیدوز توبولی کلیه، و بالا بودن میزان کلسیم در ادرار است. بهترین درمان پیشگیری است با رفع اختلالات زمینه‌ای که گفته شد مانع از تشکیل این نوع سنگ کلیه شوید. قابل توجه است هشتاد درصد از موراد بیماری سنگ کلیه از این نوع است.

سنگ‌های STRUVITE: ترکیب این سنگ‌ها از آمونیوم، فسفات و منیزیم است. این سنگ‌ها به نوعی باعث عفونت‌های ادراری می‌شوند و به همین دلیل گاهی به آنها سنگ‌های عفونی گفته می‌شود.

سنگ‌های اسید اوریکی: احتمال اینکه بیمار مبتلا به سنگ کلیه از این نوع سنگ رنج ببرد تنها ۴ درصد است. افزایش دفع اسید اوریک که در بیماری نقرس دیده می‌شود عامل اصلی این نوع سنگ است.

سنگ‌های سیستینی: این نوع سنگ کلیه بیشتر در سنین کودکی بروز کرده و به نوعی یک بیماری ژنتیکی است. در این مشکل کلیه قادر به بازجذب اسید آمینه سیستئین نیست در این وضعیت سیستئین در ادرار وجود دارد که یکی از معمول ترین علل سنگ کلیه در دوران کودکی و قبل از بلوغ است.

دکتر سید یحیی ضرغامی فلوشیپ پیوند کبد/ جراحی پانکراس/ جراحی مجاری صفراوی / پیوند اعضای داخل شکم

علل ایجاد سنگ کلیه در بدن

اگر ادرار دارای غلظت بالایی از مواد معدنی و سایر مواد مانند کلسیم، اگزالات و اسید اوریک باشد، با ترکیب این مواد کریستال‌های کوچکی تشکیل می‌شوند و در نهایت با چسبیدن این کریسال‌ها به هم چندین رسوب سخت یا سنگ ایجاد می‌شود. اگر در ادرار آب کافی برای جلوگیری از تشکیل کریستال وجود نداشته باشد این بیماری با احتمال بالایی ایجاد می‌شود.

یک سنگ کلیه ممکن است به کوچکی یک دانه شن باشد و بدون اینکه متوجه شوید آن را دفع کنید. اما اگر سنگ بزرگتر باشد جریان ادرار را مسدود کرده و آسیب زیادی ایجاد می‌کند. گاهی درد بدتر از زایمان به حساب می‌آید.

سنگ کلیه علل مختلفی دارد، از جمله آنچه می‌خورید و برخی داروها از علل شکل گیری سنگ هستند. این بیماری بیشتر مردان را تحت تأثیر قرار می‌دهد، اما تحقیقات نشان داده که این میزان در بین زنان در حال افزایش است.

چه غذایی عامل سنگ کلیه است؟

هیچ نوع غذایی باعث ایجاد سنگ کلیه نمی شود. اما اگر قبلاً سنگ کلیه از نوع اگزالات کلسیمی داشته‌اید، ممکن است پزشک بخواهد از غذاهای حاوی اگزالات اجتناب کنید. اینها ترکیباتی هستند که به طور طبیعی در بسیاری از غذاهای گیاهی یافت می‌شوند، از جمله:

• آجیل و بادام زمینی
• غذاهای سویا، از جمله توفو و شیر سویا
• اسفناج و سایر سبزیجات برگ دار
• ریواس
• سبوس گندم

این غذاها برای اکثر افراد سالم هستند، بنابراین نیازی به حذف آنها نیست مگر اینکه پزشک تجویز کند.

اگر در گذشته سنگ کلیه اسید اوریک داشته‌اید، ممکن است پزشک پیشنهاد کند که مصرف غذاهای حاوی ترکیبات شیمیایی بالا به نام پورین را کاهش دهید. این شامل:

• نوشیدنی‌های الکلی
• گوشت‌های اندام
• گوشت قرمز
• صدف

انجام جراحی کبد توسط دکتر یحیی ضرغامی در بیمارستان فیروزگر به همراه تیم مجرب ایشان

روش‌های پیشگیری از سنگ کلیه

انجام اصلاحات در رژیم غذایی به کاهش خطر ابتلا به سنگ کلیه کمک می‌کند. رژیم غذایی و نکات تغذیه‌ای زیر ممکن است مفید باشد:

نوشیدن مقدار زیادی آب: نوشیدن آب اضافی باعث رقیق شدن مواد موجود در ادرار می‌شود. سعی کنید مایعات کافی برای دفع ۲ لیتر ادرار در روز بنوشید که تقریباً هشت فنجان استاندارد است. ممکن است استفاده از برخی نوشیدنی‌های مرکباتی مانند لیموناد و آب پرتقال کمک کند. سیترات موجود در این نوشیدنی‌ها به جلوگیری از تشکیل سنگ کمک می‌کند.

غذاهای غنی از کلسیم بخورید: کلسیم رژیم غذایی به اگزالات در روده متصل می‌شود و در نتیجه مقدار اگزالاتی که در جریان خون جذب شده و سپس توسط کلیه دفع می‌شود را کاهش می‌دهد. این امر غلظت اگزالات را در ادرار کاهش می‌دهد، بنابراین احتمال کمتری وجود دارد که بتواند به کلسیم ادرار متصل شود. که منجر به کاهش خطر ابتلا به سنگ کلیه می‌شود.

غذاهای غنی از کلسیم عبارتند از:

• محصولات لبنی مانند شیر، پنیر و ماست
• سبزیجات برگ دار و سبز
• ماهی‌هایی مانند ساردین کنسرو شده و سالمون
• غذاهای غنی شده با کلسیم مانند غلات صبحانه، آبمیوه، نوشیدنی‌های سویا و برنج و توفو.

سدیم را کاهش دهید: رژیم غذایی با سدیم بالا ممکن است باعث ایجاد سنگ کلیه شود زیرا میزان کلسیم در ادرار را افزایش می‌دهد. بنابراین، رژیم غذایی کم سدیم برای افراد مستعد سنگ توصیه می‌شود. دستورالعمل‌های فعلی پیشنهاد می‌کنند که کل مصرف سدیم روزانه را به ۲۳۰۰ میلی‌گرم محدود کنید. اگر سدیم در گذشته در ایجاد سنگ کلیه نقش داشته است، سعی کنید میزان مصرف روزانه خود را به ۱۵۰۰ میلی گرم کاهش دهید. این برای فشار خون و قلب نیز مفید خواهد بود.

این غذاها سرشار از سدیم هستند. به دنبال جایگزین‌های کم سدیم باشید:

• گوشت‌های فرآوری شده، مانند گوشت‌های اغذیه فروشی (از جمله بوقلمون)، سوسیس و فلفل دلمه‌ای
• سس‌ها، سس‌ها و چاشنی‌ها
• غذاهای طعم‌دار فوری، مانند برنج طعم‌دار و نودل

پروتئین حیوانی را محدود کنید: خوردن بیش از حد پروتئین حیوانی، مانند گوشت قرمز، مرغ، تخم مرغ و غذاهای دریایی، با افزایش خطر ابتلا به سنگ کلیه مرتبط است. اگر مستعد ابتلا به سنگ هستید، مصرف روزانه گوشت خود را به مقداری محدود کنید که بیشتر از یک بسته کارت بازی نباشد.

از غذاهای سنگ ساز خودداری کنید: چغندر، شکلات، اسفناج، ریواس، چای و اکثر آجیل‌ها سرشار از اگزالات هستند. افرادی که سنگ‌های اگزالات کلسیمی تشکیل می‌دهند باید این غذاها را محدود کنند. اگزالات اضافی از طریق ادرار دفع می‌شود. اگر از سنگ‌های اگزالات کلسیم رنج می‌برید، پزشک ممکن است توصیه کند از این غذاها اجتناب کنید یا آنها را در مقادیر کمتر مصرف کنید.

علائم سنگ کلیه

ممکن است تا زمانی که سنگ‌ها به سمت پایین لوله‌ها (حالب‌ها) که از طریق آن ادرار به مثانه تخلیه می‌شود، علائمی نداشته باشید. هنگامی که این اتفاق می‌افتد، سنگ‌ها جریان ادرار از کلیه‌ها را مسدود می‌کنند.

علامت اصلی درد شدیدی است که به طور ناگهانی شروع و متوقف می‌شود:

• درد ممکن است در ناحیه شکم یا پهلو احساس شود.
• درد ممکن است به ناحیه کشاله ران (درد کشاله ران)، بیضه‌ها (درد بیضه) در مردان و لابیا (درد واژن) در زنان حرکت کند.

علائم دیگر شامل موارد زیر است:

• رنگ غیر طبیعی ادرار
• خون در ادرار
• لرز
• تب
• تهوع و استفراغ

انجام جراحی هپاتوبیلیاری در بیمارستان فیروزگر توسط دکتر سید یحیی ضرغامی

روش‌های درمان سنگ کلیه

سنگ‌های کوچک با حداقل علائم

بیشتر سنگ‌های کلیه کوچک نیازی به درمان تهاجمی ندارند. ممکن است بتوانید از کنار یک سنگ کوچک عبور کنید:

آب آشامیدنی: نوشیدن ۲ تا ۳ لیتر (۱.۸ تا ۳.۶ لیتر) در روز ادرار را رقیق نگه می‌دارد و ممکن است از تشکیل سنگ جلوگیری کند. مگر اینکه پزشک خلاف این را بگوید، مایعات کافی بنوشید.

مسکن‌ها: عبور یک سنگ کوچک باعث ناراحتی می‌شود. برای تسکین درد خفیف، پزشک ممکن است مسکن‌هایی مانند ایبوپروفن (Advil، Motrin IB، دیگران) یا ناپروکسن سدیم (Aleve) را توصیه کند.

درمان پزشکی: پزشک ممکن است دارویی برای دفع سنگ کلیه بدهد. این نوع دارو که به عنوان مسدود کننده آلفا شناخته می‌شود، ماهیچه‌های حالب را شل می‌کند و کمک می‌کند سنگ کلیه را سریعتر و با درد کمتری دفع کنید. نمونه‌هایی از مسدود کننده‌های آلفا عبارتند از تامسولوسین (Flomax) و ترکیب دارویی دوتاستراید وتامسولوسین (Jalyn).

سنگ‌های بزرگ و آنهایی که علائم ایجاد می‌کنند

سنگ‌های کلیه که خیلی بزرگ هستند و قابلیت دفع خود به خود ندارند و باعث خونریزی، آسیب کلیه یا عفونت‌های مجاری ادراری می‌شوند، ممکن است نیاز به درمان گسترده‌تری داشته باشند. درمان‌ها ممکن است شامل موارد زیر باشد:

استفاده از امواج صوتی برای شکستن سنگ‌ها: برای برخی از سنگ‌های کلیه – بسته به اندازه و محل – پزشک ممکن است روشی به نام سنگ شکنی با موج شوک خارج از بدن (ESWL) را توصیه کند.

ESWL از امواج صوتی برای ایجاد ارتعاشات قوی (امواج ضربه ای) استفاده می‌کند که سنگ‌ها را به قطعات ریز می‌شکند که از طریق ادرار دفع شوند. این روش حدود ۴۵ تا ۶۰ دقیقه طول می‌کشد و دردی متوسط ایجاد می‌کند، بنابراین ممکن است تحت آرام‌بخشی یا بیهوشی خفیف قرار بگیرید تا راحت باشید.

ESWL باعث خون در ادرار، کبودی در پشت یا شکم، خونریزی در اطراف کلیه و سایر اندام‌های مجاور و ناراحتی در هنگام عبور قطعات سنگ از مجرای ادراری شود.

جراحی برای برداشتن سنگ‌های بسیار بزرگ در کلیه: (nef-row-lih-THOT-uh-me) شامل برداشتن سنگ کلیه با استفاده از تلسکوپ‌های کوچک و ابزارهایی است که از طریق یک برش کوچک در پشت بدن وارد می‌شود.

در حین جراحی بیهوشی عمومی دریافت خواهید کرد و تا زمان بهبودی یک تا دو روز در بیمارستان خواهید بود. اگر ESWL ناموفق باشد، ممکن است پزشک این جراحی را توصیه کند.

استفاده از اسکوپ برای حذف سنگ: برای برداشتن سنگ کوچکتر در حالب یا کلیه، پزشک ممکن است یک لوله نازک با نور (یورتروسکوپ) مجهز به دوربین را از طریق مجرای ادرار و مثانه به حالب عبور دهد.

هنگامی که سنگ پیدا شد، ابزارهای ویژه سنگ را به دام انداخته یا آن را به قطعاتی تقسیم می‌کنند که در ادرار دفع شود. سپس پزشک ممکن است یک لوله کوچک (استنت) در حالب قرار دهد تا تورم را تسکین داده و بهبودی را بهبود بخشد. ممکن است در طول این عمل به بیهوشی عمومی یا موضعی نیاز داشته باشید.

جراحی غده پاراتیروئید: برخی از سنگ‌های فسفات کلسیمی ناشی از فعالیت بیش از حد غدد پاراتیروئید هستند که در چهار گوشه غده تیروئید، درست زیر سیب آدم قرار دارند. هنگامی که این غدد بیش از حد هورمون پاراتیروئید تولید می‌کنند (هیپرپاراتیروئیدیسم)، سطح کلسیم بسیار بالا رفته و در نتیجه ممکن است سنگ کلیه ایجاد شود.‌