سنگ کیسه صفرا، درمان، تشخیص و پیشگیری
سنگ کیسه صفرا یکی از شایع‌ترین بیماری‌های گوارشی است و میلیون‌ها نفر در سراسر جهان را تحت تأثیر قرار میدهد. با توجه به اینکه در عموم موارد فاقد علامت و نشانه هستند، سنگ‌ها از مجاری عبور می‌کنند و دفع می‌شوند و فرد مبتلا متوجه این فرآیند نیز نمی‌شود. در برخی موارد نیز سنگ کیسه صفرا مشکل ساز می‌شود و نیاز به درمان و مراجعه به پزشک پیدا می‌کند؛ در این مطلب انواع سنگ‌های کیسه صفرا، علل شکل‌گیری, روش‌های درمان و پیشگیری را شرح خواهیم داد.
علت‌های تشکیل سنگ کیسه صفرا
صفرا یا زرداب مایعی است که توسط کبد برای هضم غذا و چربی تولید می‌شود، از طریق مجاری صفراوی جهت ذخیره و آزادسازی به کیسه صفرا هدایت می‌شود. سنگ‌های صفرا در واقع قطعاتی سخت و جامد شده از جنس مایع صفرا هستند. در صورت تجمیع رسوب صفرا و متبلور شدن آن در این اندام، سنگ‌های صفرا شکل می‌گیرند. دو نوع اصلی از سنگ‌های کیسه صفرا وجود دارد: سنگ‌های کلسترولی که از کلسترول ساخته می‌شوند و سنگ‌های رنگدانه‌ای که از بیلی‌روبین تشکیل می‌شوند( بیلی‌روبین حاصل تجزیه پروتئین هموگلوبین خون است). با توجه به اینکه این اندام کلسترول اضافی بدن را از طریق مایع صفرا دفع می‌کند، جنس برخی از این سنگ‌ها ترکیبی از کلسترول و سایر مواد زائد بدن است. برخی از بیماری‌های کبدی از جمله سیروز و عفونت‌ها و در برخی شرایط کم‌خونی‌های همولیتیک نیز منجر به بالا رفتن میزان بیلی‌روبین و تشکیل سنگ‌های رنگدانه‌ای می‌شوند. عوامل دیگری مانند کاهش سریع وزن، بارداری، یا حتی مصرف برخی داروها نیز می‌توانند در تشکیل این سنگ‌ها نقش داشته باشند.
سال‌ها تجربه دکتر سید یحیی ضرغامی در جراحی‌های پیچیده شکمی، تضمین سلامتی شما
علائم سنگ کیسه صفرا در زنان و مردان
علائم سنگ صفرا در زنان و مردان متفاوت نیست، اما احتمال ابتلا به آن در زنان بیشتر از مردان است. همچنین احتمال تجربه درد به شکل ارجاعی در زنان بیشتر است؛ به این معنا که دردی که منشا آن سنگ کیسه صفراست را در سایر اندام‌ها مثل قفسه سینه یا بازو و شانه خود تجربه می‌کنند.
سنگ کیسه صفرا عموما علامت و نشانه‌ای ندارد؛ سنگ‌های خاموش می‌توانند سال‌ها بدون علامت بمانند. درد زمانی احساس می‌شود که یک یا چند سنگ مسیر مایع صفرا به روده کوچک را مسدود کنند؛ علائم و درد عموما به این شکل تجربه می‌شود:
- درد در سمت راست بالای شکم درست زیر دنده‌های شما
- درد در قفسه سینه پایین، شانه راست یا پشت
- اختلالات گوارشی
- تهوع یا استفراغ
- سوء هاضمه، سوزش سر معده و گاز
- درد مداوم
- زرد شدن پوست و چشم‌ها (یرقان)
- تب بالا
برخی مواقع سنگ‌ها خود عبور می‌کنند اما در مواردی نیز احتیاج به معالجه و بررسی تخصصی وجود دارد. در صورتی که درد شدیدی را بیش از دو ساعت تجربه کردید که با تب و لرز همراه بود و چشمان یا رنگ پوستتان نیز به زردی مایل شد حتما به بیمارستان مراجعه کنید.
خطرات سنگ کیسه صفرا
بسیاری از افراد حتی متوجه وجود سنگ در کیسه صفرای خود نمی‌شوند و سنگ‌ها بدون علائم عبور می‌کنند و خطر جدی به حساب نمی‌آیند مگر اینکه باعث انسداد مجاری شوند. سنگ‌ها اگر در کیسه صفرا باقی بمانند به مرور زمان رشد می‌کنند؛ رسوبات بیشتری به خود جذب می‌کنند و در این صورت ریسک گیر کردن در مجاری بسیار بالا می‌رود، در این صورت است که می‌توانند خطر آفرین شوند.
روش‌های تشخیصی
برای تشخیص سنگ کیسه صفرا پزشک جراح مجاری صفراوی ممکن است برای شما آزمایشاتی تجویز کند از جمله:
سونوگرافی: انجام سونوگرافی روشی غیر تهاجمی و کاربردی برای تشخیص سنگ کیسه صفرا است.
سی‌تی اسکن شکم: تصاویر سه بعدی که از طریق سی تی اسکن به دست آید به تشخیص بهتر و دقیق‌تر کمک می‌کند.
ای آر سی پی (ERCP): یکی از روش‌های درمانی و تصویربرداری است که از طریق آن هم تصاویری از اعضا داخلی بدن تهیه می‌شود و هم امکان خارج کردن سنگ صفرا وجود دارد.
آزمایش‌های خون: پزشک معالج شما از طریق آزمایش خون سطح بیلی روبین خون و آنزیم‌های کبدی را می‌سنجد.
روش‌های درمان سنگ کیسه صفرا
سنگ‌های کیسه صفرا عمدتا نیاز به درمان خاصی ندارند اما در مواردی که احتمال بروز عوارض وجود دارد از چند شیوه برای درمان سنگ صفرا استفاده می‌شود.
برداشتن کیسه صفرا
بکی از این شیوه‌های درمان برداشتن کیسه صفرا است. با توجه به اینکه کبد نیز صفرا تولید می‌کند با برداشتن کیسه صفرا بیمار دچار مشکل نخواهد شد و روی عملکرد بدن اثر ندارد. جراحان کیسه صفرا را به دو روش کولسیستکتومی لاپاروسکوپی و کولسیستکتومی باز برمی‌دارند.
کولسیستکتومی لاپاراسکوپی
در این شیوه جراحی که از رایج‌ترین روش‌های جراحی سنگ کیسه صفراست، در این متد جراح برش‌هایی کوچک ایجاد می‌کند و ابتدا با استفاده از کانولا شکم بیمار را با استفاده از گاز کربن دی اکسید پر می‌کند و تا تسلط و دید بیشتری به اندام‌ها داشته باشد؛ سپس لوله‌ای باریک به نام لاپاروسکوپ را وارد بدن می‌کنند، این دستگاه حاوی دوربینی کوچک است که برای جراح امکان مشاهده شرایط کیسه صفرا و اندام‌های داخلی را به طور همزمان فراهم می‌کند. پس از خارج کردن کیسه صفرا، کربن دی اکسید تخلیه می‌شود و محل برش‌ها بخیه می‌خورد.
کولسیستکتومی باز
در این شیوه سنتی‌تر، جراح با ایجاد برش در زیر دنده بیمار کیسه صفرا را از بدن خارج می‌کند؛ محل برش بخیه می‌خورد و ممکن است بعد از انجام این شیوه جراحی بیمار به چند روز بستری شدن نیاز داشته باشد.
ای آر سی پی (ERCP)
در صورتی که سنگ کیسه صفرا به مجاری صفراوی شما وارد شده باشد، جراح با استفاده از ای آر سی پی که دستگاهی منعطف و باریک مجهز به دوربین است برای بررسی مجاری صفراوی و خرد کردن و خارج کردن سنگ استفاده می‌کند.
درمان دارویی
برای سنگ‌های کوچک کلسترولی داروهایی جهت حل کردن سنگ تجویز می‌شود، اما با توجه به طولانی بودن پروسه حل کردن سنگ و احتمال شکل‌گیری مجدد آن پس از قطع دارو درمانی، چندان تاکیدی روی این شیوه درمانی برای سنگ‌های کیسه صفرا وجود ندارد.
کنترل وزن بدن
- کاهش وزن تدریجی
کاهش سریع وزن (مانند رژیم‌های سخت) می‌تواند خطر تشکیل سنگ صفرا را افزایش دهد. روزانه کاهش ۰.۵ تا ۱ کیلوگرم وزن کافی است. - پیشگیری از اضافه‌وزن
چاقی، به‌ویژه چاقی شکمی، خطر ابتلا به سنگ‌های صفراوی را افزایش میدهد.
فعالیت بدنی منظم
- فعالیت بدنی منظم (۳۰ دقیقه در روز، ۵ روز در هفته) به کاهش خطر تشکیل سنگ صفرا کمک می‌کند. ورزش به بهبود متابولیسم چربی‌ها و جلوگیری از تشکیل سنگ کمک می‌کند.
مدیریت بیماری‌ها و داروها
- دیابت: کنترل قند خون برای جلوگیری از مشکلات صفراوی ضروری است.
- مصرف هورمون‌ها: زنانی که از قرص‌های ضدبارداری یا هورمون‌درمانی استفاده می‌کنند، باید تحت نظر پزشک باشند، زیرا این داروها ممکن است خطر تشکیل سنگ را افزایش دهند.
نوشیدن آب کافی
- نوشیدن آب به مقدار کافی در روز باعث رقیق شدن صفرا و کاهش احتمال تشکیل سنگ می‌شود.
رژیم غذایی متعادل و منظم
- وعده‌های غذایی منظم
نخوردن وعده‌های غذایی یا روزه‌داری طولانی‌مدت خطر تشکیل سنگ صفرا را افزایش میدهد. - کاهش مصرف غذاهای پرکلسترول
مصرف زیاد غذاهای پرکلسترول می‌تواند به تشکیل سنگ‌های صفراوی کمک کند.
بررسی عوامل ژنتیکی و پزشکی
- اگر در خانواده سابقه سنگ‌های صفراوی وجود دارد، باید بیشتر مراقب بود و تحت نظر پزشک قرار گرفت.
مصرف مکمل‌ها با نظر پزشک
- ویتامین C، لسیتین و منیزیم می‌توانند به کاهش خطر تشکیل سنگ کمک کنند، اما مصرف آنها باید با توصیه پزشک باشد.
زمانی که باید به پزشک مراجعه کنید
اگر علائمی مانند درد شکم (به‌ویژه سمت راست بالای شکم)، تهوع، استفراغ یا زردی پوست مشاهده شد، ممکن است سنگ صفرا وجود داشته باشد و نیاز به بررسی پزشکی دارید.
پیشگیری از سنگ صفرا نیازمند سبک زندگی سالم و کنترل عوامل خطر است.
پیشگیری از سنگ صفرا با رژیم غذایی
- رعایت رژیم غذایی صحیح حاوی فیبر و سبزیجات و غلات کامل، و همچنین استفاده از چربی‌های غیر اشباع، آجیل و روغن زیتون و ماهی جهت پیشگیری از ابتلا به سنگ کیسه صفرا می‌تواند موثر باشد.
- ورزش و داشتن فعالیت بدنی منظم ریسک ابتلا را کاهش میدهد.
- استفاده از لبنیات کم چرب برای افرادی که به صورت ژنتیکی در خطر ابتلا به این مشکل هستند نیز توصیه می‌شود.
- مصرف مواد خوراکی با قند بالا مانند نوشابه، انرژی‌زا، شکر، شیرینی و الکل می‌تواند به بروز سنگ صفرا منجر شود.
- برای افرادی که سنگ در کیسه صفرای آنها وجود دارد نیز مصرف غلات و سبوس برای دفع سنگ توصیه می‌شود.
مصرف چربی‌های سالم
مصرف چربی‌های سالم مانند روغن زیتون و آووکادو به عملکرد بهتر صفرا کمک می‌کند.
-
کاهش مصرف چربی‌های اشباع و ترانس
-
این نوع چربی‌ها (مثل غذاهای سرخ‌شده، فست‌فودها و شیرینی‌های صنعتی) احتمال تشکیل سنگ صفرا را افزایش می‌دهند.
-
-
افزایش مصرف فیبر
غذاهای غنی از فیبر مانند میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل و حبوبات باعث بهبود هضم و کاهش خطر تشکیل سنگ می‌شوند.
-
احتمال ابتلا به سنگ کیسه صفرا در چه افرادی بیشتر است؟
تنها رژیم غذایی نیست که در ابتلا به سنگ کیسه صفرا موثر است؛ موارد خارج از کنترلی همچون نژاد، جنسیت، سن و سابقه بیماری در خانواده نیز در ریسک ابتلا موثرند.
ریسک فاکتورهای متاثر از سبک زندگی عبارتند از: چاقی و اضافه وزن به دلیل افزایش سطح کلسترول در صفرا و کاهش حرکت کیسه صفرا، رژیم غذایی سرشار از چربی و کلسترول و مصرف کم فیبر، کاهش وزن سریع و همچنین داشتن دیابت نوع ۲ به علت افزایش سطح تری‌گلیسرید در خون عامل ابتلا به سنگ کیسه صفرا هستند.
ریسک فاکتورهای ژنتیکی شامل مواردی است همچون: جنسیت فرد، درصد ابتلای زنان به این بیماری به دلیل تغییرات هورمونی و میزان بالاتر استروژن بیشتر است و عموما در معرض خطر ابتلا هستند. مطالعات نشان داده برخی نژادها میزان ابتلای بیشتری دارند، از جمله بومی آمریکا و مکزیک. داشتن سابقه سنگ کیسه صفرا در خانواده نیز درصد احتمال ابتلا را بالا می‌برد. در افراد بالای ۶۰ سال نیز بروز بیماری شایع‌تر است.
دیدگاهی وجود ندارد.