کاربردهای تشخیصی ای آر سی پی
پزشکان از ای آر سی پی برای مقاصد تشخیصی و درمانی استفاده می‌کنند. در زمینه تشخیصی ممکن است از ERCP برای جستجوی علت پانکراتیت، وجود سنگ یا تومورهای سرطانی در مجاری صفراوی یا نمونه برداری از تورمورهای سرطانی در پانکراس استفاده شود. ERCP در دسته روش‌های تشخیصی، درمانی تهاجمی جای دارد؛ درمان‌های تهاجمی آن دسته از متدها هستند که از طریق برش پوست یا وارد کردن ابزار به داخل بدن انجام می‌شوند. آزمایشات تصویربرداری که کمتر تهاجمی هستند معمولاً به جای ای آر سی پی برای بررسی مجاری صفراوی و پانکراس و همچنین کبد، کیسه صفرا استفاده می‌شوند. این آزمایشات کمتر تهاجمی شامل سی‌تی‌اسکن، سونوگرافی آندوسکوپی (EUS) و کلانژیوپانکراتوگرافی رزونانس مغناطیسی (MRCP) است. گرچه ممکن است روش‌های تهاجمی عوارض جانبی بیشتری به همراه داشته باشند و عمدتا نیاز به بی‌حسی یا بیهوشی دارند، اما اغلب اثر بخشی بیشتری دارند و با سرعت بالاتری انجام می‌شوند؛ علاوه بر این بیماران پس از انجام این جراحی نیاز به بستری شدن ندارند و در مدت زمان کوتاهی به روتین زندگی بازمی‌گردند.
کاربردهای درمانی ERCP
ERCP عمدتاً برای درمان انسداد در مجرای صفراوی یا پانکراس انجام می‌شود. یک مجرا ممکن است توسط سرطان یا به دلایل غیر سرطانی مانند سنگ (رسوبات سخت) در مجرا مسدود شود. از آنجایی که ERCP نسبت به سایر روش‌های آندوسکوپی عوارض بیشتری دارد، عمدتاً برای درمان این مجاری صفراوی مسدود شده استفاده می‌شود. ERCP ممکن است برای موارد زیر استفاده شود:
برداشتن سنگ
ERCP معمولاً برای حذف سنگ‌های صفراوی در مجرای صفراوی (که سنگ صفراوی نیز نامیده می‌شود) و همچنین برای از بین بردن سنگ‌های مجرای پانکراس استفاده می‌شود.
اسفنکتروتومی
اسفنکتروتومی یک عمل جراحی برای باز کردن اسفنکتر است؛ اسفنکتر Oddi یک دریچه عضلانی در اطراف دهانه صفرا و مجاری پانکراس است. این ماهیچه جریان صفرا و شیره پانکراس را به دوازدهه کنترل می‌کند. در طول اسفنکتروتومی، یک برش کوچک در عضله ایجاد می‌شود. ممکن است زمانی که اسفنکتر باریک شده است (تنگی پاپیلاری) یا به درستی کار نمی کند (اختلال اسفنکتر Oddi) استفاده شود.
استنت گذاری
استنت‌ها ابزارهای پلاستیکی یا فلزی هستند که برای گشاد کردن مسیر مسدود یا باریک به کار می‌آیند. مجرا ممکن است به دلیل بافت اسکار یا تومور باریک یا مسدود شود. همچنین ممکن است پزشکان از استنت برای درمان نشت صفرا یا آب پانکراس استفاده کنند. استنت مجرای پانکراس ممکن است برای جلوگیری از التهاب پانکراس پس از ای آر سی پی (که پانکراتیت پس از ERCP نیز نامیده می‌شود) استفاده شود.
دیلاتاسیون
اگر قسمتی از مجرا باریک باشد، ممکن است با استفاده از یک کاتتر (یک لوله انعطاف پذیر) با یک بالون و یک ERCP، آن را گشاد کنند. ممکن است یک استنت موقت برای چند ماه گذاشته شود. این روش معمولاً برای درمان مجاری باریک شده ناشی از علل غیر سرطانی استفاده می‌شود.
دکتر سید یحیی ضرغامی فلوشیپ پیوند کبد/ جراحی پانکراس/ جراحی مجاری صفراوی / پیوند اعضای داخل شکم
آمادگی قبل از ای آر سی پی
قبل از انجام ای آر سی پی، لیستی از کارهای خاصی که بیمار باید برای آماده شدن انجام دهد به وی داده می‌شود. از آنجایی که دستگاه گوارش برای انجام عمل باید شفاف باشد، از بیمار خواسته می‌شود حداقل هشت ساعت قبل از عمل چیزی ننوشد یا نخورد. همچنین از بیمار خواسته می‌شود که آدامس نجود یا سیگار نکشد. در برخی موارد، ممکن است از بیماران خواسته شود که برخی داروها یا ویتامین‌ها را مصرف نکند، زیرا ممکن است با بیهوشی یا سایر جنبه‌های عمل تداخل داشته باشند. داروهایی مانند آسپرین و داروهایی که باعث رقیق شدن خون می‌شوند، داروهای دیابت و داروهای ضد التهابی برخی از این داروها هستند که پیش از عمل با مشورت پزشک، مصرفشان باید تنظیم یا قطع شود.
امکان انجام ای آر اس پی برای افراد باردار وجود دارد و ممنوعیتی ندارد، اما برای کاهش احتمال آسیب دیدن جنین بر اثر اشعه ایکس، در صورتی که باردار هستید یا احتمال می‌دهید باردار باشید، با پرشک خود در میان بگذارید.
فرایند ERCP چگونه است؟
هنگامی که بیمار برای ERCP وارد اتاق می‌شود، اولین مرحله‌ای که انجام می‌شود غرغره کردن یا اسپری کردن یک بی‌حس کننده موضعی در گلو است. با بی‌حس شدن گلو، هر گونه ناراحتی را کاهش می‌یابد و رفلکس طبیعی تهوع کنترل می‌شود. سپس از بیمار خواسته می‌شود که به پشت یا پهلو دراز بکشد. اگر داروی آرام بخش تجویز می‌شود، یک سوزن داخل وریدی در بازو وارد می‌شود.
پس از اثر آرام‌بخش، پزشک آندوسکوپ را با دقت در دهان بیمار قرار می‌دهد. سپس آندوسکوپ از طریق مری، معده و دوازدهه حرکت می‌کند. دوازدهه اولین قسمت روده کوچک است. هنگامی که آندوسکوپ به پاپیلای Vater می‌رسد، جایی که مجرای پانکراس و مجرای صفراوی به هم می‌رسند، پزشک آندوسکوپ را متوقف می‌کند.
آندوسکوپی که در طی ERCP استفاده می‌شود، روشن است و مجهز به تجهیزات ویدئویی است که به پزشک اجازه می‌دهد تا مجاری را در حین حرکت در آن‌ها بررسی کند. برای ایجاد فضا برای بازرسی بصری، هوا اغلب از طریق آندوسکوپ پمپ می‌شود و معده را باد می‌کند.
لوله‌ای به نام کاتتر در مرکز آندوسکوپ قرار می‌گیرد. سپس نوع خاصی از رنگ از طریق کاتتر عبور می‌کند و به مجاری اجازه می‌دهد تا در اشعه ایکس برجسته شوند. این روش این امکان را برای پزشکان فراهم می‌کند تا انسداد و محدودیت‌های داخل مجاری را تشخیص دهند. در برخی موارد، ممکن است ابزارها از طریق آندوسکوپ در طول ERCP حرکت داده شوند تا امکان درمان فوری فراهم شود.
نمونه‌هایی از آنچه که یک پزشک ممکن است در طول ERCP درمانی انجام دهد عبارتند از:
- تخلیه مناطق مسدود شده
- استخراج سنگ کیسه صفرا
- اسفنکتروتومی
- کشش مجاری باریک
عوارض ERCP
بعد از انجام جراحی آندوسکوپی رتروگراد کلانژیوپانکراتوگرافی یا ERCP، بیمار حدود یک ساعت در اتاق ریکاوری می‌ماند تا اثر آرام‌بخش‌ها از بین بروند. بیماران ممکن است این دوره زمانی را پس هوشیاری به خاطر نداشته باشند. عوارض بعد از ای آر سی پی ممکن است بلند مدت یا کوتاه مدت باشند؛ از عوارض کوتاه مدت آن می‌توان به حالت تهوع یا نفخ ناشی از هوایی که از طریق آندوسکوپ در طول عمل پمپاژ می‌شود اشاره کرد. گلودرد نیز برای یک یا دو روز شایع است. بیماران معمولاً می‌توانند عادات غذایی عادی را پس از ERCP از سر بگیرند.
یکی از شایع‌ترین عوارضی که بعد از انجام ERCP رخ می‌دهد، التهاب لوزالمعده است. رخ دادن پانکراتیت پس از ای آر اس پی به عوامل مختلفی از جمله وضعیت جسمی بیمار و مهارت پزشک متخصص بستگی دارد.
عارضه دیگری که ممکن است رخ دهد بروز عفونت است، تکنیک انجام عمل و رعایت اصول ضد عفونی همراه با مصرف آنتی بیوتیک‌ها با تشخیص پزشک می‌توانند احتمال بروز این عارضه را کاهش دهند.
احتمال بروز عوارض ناشی از استفاده داروهای بیهوشی برای نیز وجود دارد. شدت و نحوه بروز این عوارض به سن بیمار، شرایط جسمی، حساسیت‌های دارویی و مدت زمان بیهوشی و... بستگی دارد.
سوراخ شدن مجاری صفراوی، پانکراس یا دوازدهه از دیگر عارضه‌های احتمالی این عمل است.
با انتخاب پزشک متخصص مجرب و مرکز درمانی مجهز، ریسک چنین عوارضی تا حد قابل توجهی کاهش خواهد یافت.
مراقبت‌های بعد از ای آر سی پی
پس از انجام ERCP ممکن است به علت احساس ناراحتی در گلو بیمار نتواند چیزی جز غذاهای نرم مصرف کند اما این عارضه عموما در کوتاه مدت از بین می‌رود. رژیم غذایی بیمار بعد از ای آر سی پی استاندار یکسان و ثابتی ندارد و به نظر و تجویز پزشک معالج بستگی دارد. عموما به بیماران توصیه می‌شود غذاهای کم چرب مصرف کنند تا گوارش به شرایط نرمال خود بازگردد و پانکراس در اثر مصرف چربی تحریک نشود. نوشیدن مایعات پس از عمل از توصیه برخی پزشکان است که مدت زمان آن بنا به نظر متخصص متفاوت است. برای برخی از بیماران نیز بنا به شرایط جسمی و پروسه عمل، رژیم ان پی او (NPO) توصیه می‌شود که طبق آن تا چندین ساعت پس از عمل بیمار از خوردن و نوشیدن به طور کل منع می‌شود.
در صورتی که پس از ای آر سی پی علائمی مثل درد شدید شکمی، استفراغ خونی، مدفوع خونی یا تب و لرز شدید مشاهده کردید، با پزشک خود تماس بگیرید.
محدودیت‌های ERCP
ERCP ممکن است برای بیماران با شرایط خاصی مناسب نباشد، مانند:
- جراحی دستگاه گوارش (GI) که مجاری درخت صفراوی را مسدود کرده است.
- دیورتیکول مری یا آناتومی غیر طبیعی دیگر
- باریم در روده ناشی از عمل جراحی دیگر
- انسداد کامل صفراوی خارج کبدی
- کیست کاذب پانکراس که نمی توان فوراً تخلیه کرد.
جمع بندی
روش ERCP به عنوان یک تکنیک تشخیصی و درمانی برای بررسی و درمان مشکلات مجاری صفراوی و پانکراس، نقش مهمی در پزشکی دارد. این روش به پزشکان امکان می‌دهد تا انسدادها، سنگ‌ها و تومورها را شناسایی و درمان کنند، در حالی که نسبت به برخی روش‌های جراحی، کم‌تهاجمی‌تر است.
در برخی موارد، زمانی که مشکلات پانکراس و مجاری صفراوی پیچیده‌تر می‌شوند،
جراحی ویپل به عنوان یک گزینه درمانی مطرح می‌شود. این جراحی که با نام پانکراتیکودئودنکتومی نیز شناخته می‌شود، برای برداشتن بخش‌هایی از پانکراس، دوازدهه، معده و مجاری صفراوی انجام می‌شود و به بازسازی عملکرد گوارشی کمک می‌کند.
